१.Thyroid म्हणजे काय ?
Thyroid ही शरीरातील एक प्रमुख अंतःसतरावी ग्रंथी आहे जी फुलपाखराच्या आकाराची असते आणि आपल्या मानेमध्ये असते. त्यातून थायरोईड संप्रेरक स्त्राव होतो जे आपल्या चयापचय गतीस संतुलित करते.Thyroid ग्रंथी शरीरातून आयोडीन घेऊन आयोडीन तयार करतात. हे हार्मोन्स चयापचय राखण्यासाठी आवश्यक असतात. जेंव्हा थायरोईड संप्रेरकाचा स्त्राव असंतुलित होतो,तेव्हा शरीरातील सर्व अंतरिक कार्य अव्यवस्थित होते.
१.१ Thyroid चे दोन प्रकार आहेत.
१.हायपोथायरोईड : यामध्ये थायरोईड ग्रंथी सक्रीय नसल्यामुळे T३ आणि T४ हार्मोन्स शरीरात आवश्यकतेनुसार पोहोचू शकत नाहीत. या स्थितीत अचानक वजन वाढते. सुस्त वाटते. दैनंदिन कामात रस कमी होतो. शरीराची प्रतिकारशक्ती कमकुवत होते. पायात सूज आणि पेटके येण्याची तक्रार आहे.चालायला खूप त्रास होतो,खूप थंडी जाणवते.बधकोष्टता सुरु होते.चेहरा आणि डोळे सुजतात.मासिक पाली अनियमित होते.त्वचा कोरडी होऊन केस निर्जीव होतात.नेहमी नैराश्य जाणवू लागते.रुग्ण तणाव आणि नैराश्याने वेढलेले असतात.आणि बोलत असताना भावूक होतात.आवाज कोरडा आणि जड होतो.हा आजार ३० ते ६० वयोगटातील महिलांमध्ये जास्त होतो.
२.हायपरथायरोईड : यामध्ये thyroid ग्रंथी खूप सक्रीय होते आणि T ३ आणि T ४ हार्मोन्स मोठ्या प्रमाणात बाहेर पडतात आणि रक्तात विरघळतात . या स्थितीत वजन अचानक कमी होते.भूक वाढते.रुग्णांना उनाचा तडाखा सहन होत नाही.जास्त घाम येतो.स्नायू कमकुवत होतात.हात थरथर कापतात आणि डोळे झोपलेले राहतात.नैराश्य डोक्यावर येते.ह्रदयाचे ठोके वाढतात.झोपू सकट नाही.मासिक रक्तस्त्राव जड आणि अनियमित होतो.गर्भपाताची प्रकरणे समोर येतात. वीस वर्षाच्या स्त्रियांमध्ये हायपरथायरोईड अधिक सामान्य आहे.
(Thyroid)याचे तोटे काय आहेत.थायरोईडचा (Thyroid) सराव्धिक तोटा महिलांना होतो.परिस्थिती अशी आहे कि दर दहा थायरोईड रुग्णांपैकी आठ महिला आहेत.त्याचे वजन वाढण्यामागे हेही एक प्रमुख कारण आहे.यामुळे तणाव,नैराश्य,कमी झोप,कोलेस्ट्रोल,वंध्यत्व,मासिक पाली वेळेवर न येणे,ह्रदयाचे ठोके वाढणे यासारख्या समस्या उदभवू शकतात.दोन्ही प्रकारच्या Thyroid मध्ये रक्ताची तपासणी केली जाते . रक्तामध्ये T ३ आणि T ४ आणि TSH स्तरामध्ये सक्रीय हार्मोन्सची पातळी तपासली जाते. चाचणीच्या अहवालानुसार डॉक्टर उपचार करतात.बहुतेक रुग्णांना आयुष्यभर औषधे घ्यावी लागतात. पण पहिल्या टप्प्यात उपचार घेतल्याने फारसा त्रास होत नाही.रुग्ण पूर्णपणे बरा होऊ शकतो. अशा गोष्टी खाऊ नये ज्यामुळे थायरोईड ची समस्या वाढू शकते.
फक्त या गोष्टी टाळल्या पाहिजेत.
- आयोडीन युक्त अन्न :थायरोईड (Thyroid) ग्रंथी आपल्या सह्रीरातून आयोडीन घेतात आणि थायरोईड संप्रेरक तयार करतात. जर तुम्ही हायपोथायरोईड असाल,तर आयुष्यभर आयोडीन युक्त पदार्थापासून दूर राहा.सी फूड आणि आयोडीन युक्त मीठ टाळा.
- कॅफिन : कॅफिन थेट थायरोईड वाढवत नसले तरी थायरोईडमुळे उद्भवणाऱ्या समस्या जसे कि अस्वस्थता आणि झोपेचा त्रास वाढतो.
- लाल मांस : लाल मांसामध्ये भरपूर कोलेस्ट्रोल आणि साचुरेटेड fat असते.त्यामुळे वजन झपाट्याने वाढते. थायरोईड असलेल्या लोकांचे वजन खूप वेगाने वाढते. त्यामुळे हे टाळले पाहिजे याशिवाय थायरोईड असलेल्या लोकांना लाल मांस खाल्याने शरीरात जळजळ होण्याची तक्रार सुरु होते.
- दारू: शरीरातील अल्कोहोल म्हणजेच वाईन,बिअर इत्यादींचा शरीरातील उर्जेच्या पातळीवर परिणाम होतो. त्यामुळे थायरोईडची समस्या असलेल्या लीकांची झोपेची समस्या वाढते.याशिवाय ऑस्टीओपेरोसिसचा धोका वाढतो.
- वनस्पती तुप : वनस्पती तुप हायड्रोजनच्या माध्यमातून तयार केले जाते. हे चांगले कोलेस्ट्रोल काढून टाकतात आणि खराब कोलेस्ट्रोलला प्रोत्साहन देतात. त्यामुळे वाढलेल्या थायरोईडमुले होणाऱ्या समस्या आणखी वाढतात. हे तुप खाद्य पदार्थांच्या दुकानात मोठ्या प्रमाणात वापरले जाते. हे लक्षात ठेवा. त्यामुळे बाहेरून तळलेले पदार्थ खाऊ नयेत
हायपरथायरोईडीझ्मची लक्षणे खालीलप्रमाने आहेत.
हायपरथायरोईड – जेंव्हा थायरोईड (Thyroid) ग्रंथी खूप वेगाने काम करू लागते आणि अधिक हार्मोन बाहेर पडतात आणि शरीरात आणि रक्तामध्ये मिसळू लागतात,तेव्हा हि स्थिती उद्भवते,त्यची लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत.
- जास्त भूक लागणे
- शरीराचे स्नायू कमकुवत होणे.
- व्यक्ती उदासीन वाटू लागते.
- झोप न येण्याची समस्या सुरु होते.स्त्रियांना अधिक शक्यता असते.
अति तणाव आणि नैराश्यामुळे त्रीय सहजपणे या आजाराला बळी पडतात,या अह्वालानुसार १०० पैकी ७० % महिलांना हा आजार होतो.परंतु बहुतेक लोकांना हे माहित नसते कि ते या आजाराने ग्रस्त आहेत.
निष्काळजीपणामुळे लठ्ठपणा,नैराश्य,वंध्यत्व अशा अनेक समस्या उद्भवतात,त्यामुळे महिलांनी पाच वर्षातून एकदा तरी स्वतःची तपासणी करून घेतली पाहिजे.
थायरोईडमध्ये उजजयी आसनाचे फायदे :
उज्जयि आसन करा,दररोज किमान एकदा करा,ते फायदेशीर ठरू शकते,दीर्घकाळापासून असे केल्याने आश्चर्यकारक फायदे दिसून आले आहेत.उज्जयी आसनामुळे थायरोईड पूर्णपणे दूर होऊ शकतो,तुम्ही याला जीवनाचा एक भाग बनवू शकता,नक्कीच फायदा होतो.दिनचर्यामध्ये संतुलित योगाचा समावेश करावा.
कोणत्याही व्यक्तीने आपले जीवन संतुलित ठेवले पाहिजे आणि योगासने करणे खूप फायदेशीर आहे, थायरोईड ग्रंथीच्या समस्या दूर केल्या जाऊ शकतात,यामुळे हि ग्रंथी सक्रीय होते आणि सुरळीतपणे कार्य करते.
- वजन वाढू देऊ नका
- झोपताना अन्न खाऊ नका किंवा टी व्ही कॉम्पुटर इत्यादी वापरू नका.
- आजकाल लोक मोबाईल फोन खूप वापरायला लागले आहेत आणि सतत दीर्घकाळ वापरल्याने हि समस्या गंभीरपणे वाढू शकते.
- उशी न वापरण्याचा प्रयत्न करा आणि जर तुम्हाला उशी वापरायचीच असेल तर अतिशय पातळ उशी वापरा मान सरळ राहील.
- नेहमी पुरेशी झोप घ्या.
- तुम्ही एक्युप्रेशर उपचार देखील वापरू शकता
- तुमच्या खाण्याच्या सवयी कशा असाव्यात.
- थायरोईडच्या रुग्णांनी आयोडीनयुक्त अन्न खावे.आयोडीन मिठाव्यतिरिक्त,समृद्री मासे,समुद्री पाणी आणि समुद्री शैवाल हे देखील चांगले स्त्रोत आहेत ज्यातून तुम्हाला आयोडीन अन्न मिळू शकते.
- व्हिटामिन डी असलेले पदार्थ:दुध,गाजर,अंडी,समुद्री मासे,मशरूम वापरा.
आक्रोड,बदाम,सूर्यफुलाच्या बिया,सुका मेवा खावा,फायदेशीर.
- नारळ,दही,गायीचे थायरोईड रुग्णांनी काय खाऊ नये.
- सिगारेट आणि त्याचा धूर टाळा,त्यात असलेले थायोसायनेट थायरोईड ग्रंथीला हानी पोहोचवते,दारू आणि कोणत्याही प्रकारचा नाश टाळा.
- ब्रोकोली,फ्लॉवर आणि कोबी खाऊ नये, ते थायरोईडसाठी हानिकारक आहेत या सर्व खबरदारी आणि उपायांचा अवलंब करून तुम्ही थायरोईडसारख्या मोठ्या समस्येपासून स्वतःचा बचाव करू शकता आणि दर ५-६ महिन्यांनी तुमची थायरोईड तपासणी करा आणि तुमच्या डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यानंतर तुमची औषधे नियमितपणे घ्या.दुध,खोबरेल तेल,चीज हे देखील चांगले आणि फायदेशीर!
- सिगारेट आणि त्याचा धूर टाळा ,त्यात असलेले थायोसायनेट थायरोईड ग्रंथीला हानी पोहोचवते,दारू आणि कोणत्याही प्रकारचा नशा टाळा.
- आक्रोडमध्ये सेलेनियम नावाचा घटक आढळतो जो थायरोईडच्या समस्यांवर उपचार करण्यासाठी फायदेशीर आहे.अक्रोदिच्या एका औन्शामध्ये ५ माय्क्रोग्राम सेलेनियम आते.अक्रोडाचे सेवन केल्याने थायरोईडमुळे होणारी घशातील सुझी बर्याच अंशी कमी होऊ शकते.हायपोथायरोईडीझम कमी सक्रीय थायरोईड ग्रंथी मध्ये आक्रोड सर्वात फायदेशीर आहे.
सेलेनियम फायदेशीर आहे.
थायरोईड (Thyroid) ग्रंथीमध्ये सेलेनियम जास्त प्रमाणात आढळते, त्याला थायरोईड सुपर पोषक देखील म्हणतात. थायरोईडशी संबंधीत बहुतेक एन्झाइम्सचा हा एक प्रमुख घटक आहे. त्याच्या सेवनाने थायरोईड ग्रंथी योग्यरीत्या कार्य करू लागते. हा एक अत्यवश्यक सूक्ष्म घटक आहे ज्यावर शरीराची प्रतिकारशक्ती आणि पुनरुत्पादन इत्यादींसह इतर अनेक क्षमता अवलंबून असतात. म्हणजेच शरीरात या तत्वाची कमतरता असल्यास रोगप्रतिकारक शक्ती देखील कमी होते. म्हणून आहारात सेलेनीअमचे पुरेसे सेवन करण्याचा सल्ला दिला जातो.
आक्रोड व्यतिरिक्त बदामात सेलेनीअम देखील पुरेशा प्रमाणात आढळते.थायरोईड ग्रंथीची समस्या असल्यास मिठाचे सेवन वाढवावे याशिवाय सकस आहार आणि नियमित व्यायाम हा आपलं दिनक्रम बनवावा.
शस्त्रक्रिया केली जाते:- बहुतेक प्रकरणांमध्ये,थायरोईड किंवा त्याचा संक्रमित भाग काढून टाकण्यासाठी श्स्त्रक्रीया केली जाते. त्यानंतर उर्वरित पेशी नष्ट करण्यासाठी किरणोत्सर्गी आयोडीन उपचार केले जातात. किंवा समस्या पुन्हा उद्भवल्यास शस्त्रक्रियेद्वारे थाय्रोइद काढून टाकले जाते.आणि त्या जागी रुग्णाला नेहमी थायरोईड रीप्लासे हर्मोने घ्यावा लागतो.काहीवेळा फक्त त्या गाठी काढल्या जातात. ज्यामध्ये कर्करोग असतो,पुनरावृत्ती असल्यास आयोडीन उप्चारांतर्गत आयोडीनच्या प्रमाणात उपचार केले जातात .
शस्त्रक्रियेनंतर रुग्णासाठी किरणोत्सर्गी आयोडीनचे डोस अत्यंत महत्वाचे असतात कारण ते कर्करोगाच्या सूक्ष्म पेशी नष्ट करतात. याव्यतिरिक्त,ल्युटेतीयाम ओक्त्रिओतैद उपचाराने देखील उपचार किल जातात. थायरोईड ग्रंथीतून किती कमी किंवा जास्त हार्मोन्स बाहेर पडत आहेत हे रक्त तपासणी द्वारे शोधले जाते. T३ ,T ४ आणि TSH अशा तीन प्रकारे रक्ताची चाचणी केली जाते. यामध्ये हार्मोन्सची पातळी शोधली जाते. रुग्णाची स्थिती पाहून डॉक्टर त्याला कोणत्या औषधाचा डोस द्यायचा हे ठरवतात.
कॅफिन आणि साखर:
या आजाराचे निदान झाल्यानंतर लगेच कॅफिन आणि साखरेचे प्रमाण कमी करावे.याशिवाय शरीरासाठी साखरेसारखे काम करणाऱ्या अशा खाद्यपदार्थांचे प्रम्न्ही कमी करा. अन्नामध्ये प्रथिनांचे प्रमाण वाढवा. शरीरातील प्रथिने थायरोईड संप्रेरके वाहून नेतात. आणि ते उत्कापर्यंत पोहोचवतात.अन्नातील प्रथिनांचे प्रमाण वाढवून थायरोईड (Thyroid) ग्रंथीचे कार्य सामान्य केले जाऊ शकते.
अख्खे दाणे :
संपूर्ण धान्यांमध्ये जीवनसत्वे,खनिजे आणि फायबर भरपूर प्रमाणात असतात. धान्यांचे सेवन केल्याने शारीरिक प्रतिकारशक्ती वाढते.जुना तपकिरी तांदूळ,ओट्स,बार्ली,ब्रेड,पास्ता आणि पॉपकोर्न हे संपूर्ण धान्याचे स्वादिष्ट आणि पौष्टिक स्त्रोत आहेत.
मासे :
थायरोईड मध्ये फायदेशीर आहे. समुद्री माशांमध्ये आयोडीन मोठ्या प्रमाणात आढळते.कोलंबी.शेलफिश इत्यादी सागरी माशांमध्ये ओमेगा ३ fatty acid असते.
दुध आणि दही :
दुध आणि दह्यामध्ये जीवनसत्वे,खनिजे,कॅल्शीअम आणि इतर पोषक तत्वे पुरेशा प्रमाणात आढळतात. दही खाल्याने शरीराची प्रतिकारशक्तीही वाढते. थायरोईडच्या रुग्णांसाठी दुध आणि दही इत्यादींचे सेवन खूप उपयुक्त आहे.
फळे आणि भाज्या :
फळे आणि भाज्या हे antioxidant चे प्राथमिक स्त्रोत आहेत. जे शरीराला रोगांशी लढण्यास मदत करतात.भाज्यांमध्ये आढळणारे फायबर पचनक्रिया मजबूत करते.थायरोईड ग्रंथीसाठी हिरव्या पालेभाज्या फायदेशीर असतात.
नारळ तेल :
या रुग्णांना खोबरेल तेल वापरण्याचा सल्ला दिला जातो. हा एक आरोग्यदायी पर्याय असला तरी थायरोईड रोगावर तो बरा नाही.